Orjinal Araştırma Makalesi | Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2024, Cil. 1(3) 1-25
İslam Sanatının Başlangıcından Günümüze Mahremiyet Algısının Rolü
Ahmet Ali Bayhan
ss. 1 - 25 | DOI: https://doi.org/10.29329/akalid.2024.1058.1 | Makale No: MANU-2406-09-0001.R2
Yayın tarihi: Ağustos 29, 2024 | Okunma Sayısı: 18 | İndirilme Sayısı: 34
Özet
Hz. Peygamber’in Arap yarımadasında, İslam dinini insanlara tebliğini takiben çok uzun olmayan bir süreçte oldukça geniş bir coğrafyada bu yeni dinin kültürünün, medeniyetinin ve sanatının hızla oluşmaya ve gelişmeye başladığına şahitlik edilir. Bu kültür/medeniyet/sanatın tekâmül süreci gözden geçirildiğinde, İslam sanatlarının belli başlı bazı faktörlerin tesiriyle ortaya çıktığı ve biçimlendiği görülür. İklim ve coğrafi şartlar, komşu ve eski kültürlerle temas, milli/mahalli ve şahsi estetik anlayışlar ile teknolojik gelişmeler ve tecrübe yanı sıra Kelami, Fıkhi ve Tasavvufi olmak üzere İslam dininin kendi bünyesinden doğan faktörler sanatın şekillenmesinde belirleyici unsur olmuştur. Diğer taraftan aile içerisinde ya da dışarıda, toplum içerisinde kadın-erkek ilişkileri İslam dininin belirlediği mahremiyet kuralları çerçevesinde düzenlenmiştir. Fıkhi faktörler çerçevesinde değerlendirilebilecek mahremiyet algısının da sanatı/mimariyi/kültürü etkileyen hususlardan birisi olarak önem taşıdığını söyleyebiliriz. İslam şehri ile bunların muhteviyatında yer alan camiler, medreseler, tekke/zaviye/dergâhlar, han/vekâle/kervansaraylar, ribatlar, kaleler, evler ve saraylar, bu anlayışla gelişmiş mimarlık örneklerindendir.
Anahtar Kelimeler: Mahremiyet Algısı, İslam Şehri, İslam Mimarisi, İslam Sanatı, İslam Kültürü
| Bu makaleye nasıl atıf yapılır? |
|---|
|
APA 6th edition Harvard Chicago 16th edition |
| Kaynakça |
|---|
|
Akın, Nur, “Ev-Tarihî Gelişim” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, s. 507-512. Arseven, Celal Esad, “Kapı Halkası”, “Kapı Tokmağı”, Sanat Ansiklopedisi, II, İstanbul 1947, ss. 949-951. Ataoğuz Çal, Özlem, “Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları”, Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 12, S. 2, 2004, ss. 485-504. Beksaç, Engin, “Kasrü’l-Hayr” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, ss. 576-77. Beksaç, Engin, “Kasrü’l-Müşettâ” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, ss. 577-79. Beksaç, Engin, “Kasrü’l-Ühaydır” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s. 579. Beksaç, Engin, “Kuseyru Amre” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, ss. 461-62. Biçici, H. Kamil, “Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 7, S. 4, 2012, ss. 1063-1105. Blair, Sheila, Bloom, Jonathan, “Irak, İran ve Mısır: Abbasiler-Mimari”, İslam Sanatı ve Mimarisi (Ed. M. Hattstein-P. Delius), Literatür Yayıncılık, İstanbul 2007, ss. 96-102. Bozkurt, Nabi, Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Mescid-i Nebevi” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara 2004, ss. 286. Bozkurt, Nebi, “Ev” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, ss. 504-505. Can, Yılmaz, Gün, Recep, Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2006. Creswell, K. A. Cameron, Allan, James W., A Short Account of Early Muslim Architecture, Scolar Press, Cairo 1989. Çal, Halit, “Afyon Şehrinin Kapı Tokmakları”, Vakıf ve Kültür Dergisi, C. 2, S. 6,1999, ss. 50-53. Çal, Halit, “Osmanlı Kapı Halkaları ve Kapı Tokmakları”, Osmanlı, C. 11, Ankara 1999, s. 275-284. Çal, Halit, “Şanlıurfa Kapı Tokmakları”, Şanlıurfa, Ankara, 1997, s. 101-106. Çam, Nusret, İslâmda Sanat Sanatta İslâm, Akçağ Yayınları, Ankara 1997. Denktaş, Mustafa, “Divriği’nin Kapı Tokmakları ve Kapı Halkaları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19, 2005, ss. 113-139. el-Faruki, İsmail Raci, el-Faruki, Luis Lamia, İslam Kültür Atlası, Yeni Şafak, İstanbul 1999. Enderlein, Volkmar, “Suriye ve Filistin: Emevi Halifeliği-Mimari”, İslam Sanatı ve Mimarisi, (Ed. M. Hattstein-P. Delius), Literatür Yayıncılık, İstanbul 2007, ss. 72-79. Er, Birnaz, Sarıkaya Hünerel, Zehra, “Bir İletişim Aracı Olarak El Sanatları”, Batman University Journal of Life Sciences [Batman University International Participated Science and Culture Symposium (18-20 April 2012, Batman)], C. 1, S. 1, Batman 2012, ss. 169-177. Grabar, Oleg, İslam Sanatının Oluşumu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998. Haseki, Metin, Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1976. Haydar, Gülzar, Şehirlerin Ruhu, İnsan Yayınları, İstanbul 1991. İpşirli, Mehmet, “Harem-Osmanlı Devleti’nde Harem” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul 1997, s. 133-136. Karpuz, Haşim, Türk Kültür Varlıkları Envanteri: 42, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009. Kartal, Mehmet, “Eski Kayseri’de Kapı Tokmakları”, İlgi, S. 53, 1988, ss. 25-27. Kur’an-ı Kerim. Necipoğlu, Gülru, 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Mimarî, Tören ve İktidar, (Çev. R. Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007. Olşen, Koray, “Trabzon’da Kapı Tokmakları”, Trabzon, S. 2, 1988, ss. 102-103. Özaydın, Abdülkerim, Bozkurt, Nebi, “Harem” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul 1997, ss. 132-134. Pedersen, Johannes, “Mescid” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul 1993, ss. 3-29. Raymond, Andre, “Şehir-İslam Şehri Kavramı” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, ss. 449-450. Raymond, Andre, Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995. Sevim, Nidayi, Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları, Kitap Dostu Yayınları, İstanbul 2007. Şahin, İlhan, “Şehir” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, ss. 449. Şapolyo, Enver Behnan, “Kapı Tokmakları”, Önasya, S. 56, 1970, ss. 13-14. Tanman, M. Baha, “Mahfil” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara 2003, ss. 332-334. Tarım Ertuğ, Zeynep, “Saray” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, ss. 116-120. Tarım Ertuğ, Zeynep, “Topkapı Sarayı” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul 2012, ss. 259-260. Ülken, Hilmi Ziya, İslam Sanatı, İstanbul Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1948. Yavaş, Doğan, “Eşrefoğlu Camii” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, ss. 479-480. Yetkin, Suut Kemal, İslam Mimarisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1965. Yetkin, Suut Kemal, İslam Ülkelerinde Sanat, Cem Yayınevi, İstanbul, 1984. Yetkin, Şerare, “Abbasiler-Sanat” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul 1988, s. 49-56. |
