Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2025, Clt. 3(3) 235-246
Osmanlı Döneminde Maraş’taki Alman Eğitim Kurumları ve Eytamhanesi Üzerine Bir İnceleme
ss. 235 - 246
Yayın Tarihi: Aralık 30, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 0/0 | İndirilme Sayısı: 0/0
Özet
Bu çalışma, 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren Alman misyonerlik örgütlerinin Maraş’taki kurumsal yapılanmasını ve kültürel nüfuz stratejilerini incelemektedir. Araştırma, Maraş’ta açılan Alman okulları, eytamhaneler ve mesleki atölyeler aracılığıyla bölgede yürütülen eğitim ve yetiştirme faaliyetlerinin toplumsal etkilerini açıklamayı amaçlamakta, Alman misyonerlerin eğitim müfredatlarını yerel ve dini koşullara göre uyarlayarak özellikle Ermeni çocuklar üzerinden kültürel ve dilsel nüfuz oluşturmayı hedeflediğini ortaya koymaktadır. Çalışmada Osmanlı arşiv belgeleri, Sarıfakıoğlu ailesine ait kişisel arşivler ve döneme ait yayınlar temel kaynak olarak kullanılmıştır.
Araştırma bulguları, Alman misyonerlerin Maraş’ta yürüttüğü eğitim ve yetiştirme faaliyetlerinin çok boyutlu bir stratejiye dayandığını ortaya koymaktadır. Maraş Alman Eytamhanesi ve okullarında çocukların yalnızca barınma ve iaşe ihtiyaçları karşılanmamış aynı zamanda marangozluk, terzilik, kunduracılık, tarım ve diğer mesleki becerilerle donatılmaları sağlanmıştır. Eğitim programları, yerel dil ve dini koşullara uygun olarak Osmanlıca ve Ermenice öncelikli olmak üzere yapılandırılmış, üst düzey öğrenciler ise Almanya’daki yüksek öğrenim kurumlarına yönlendirilerek bölgedeki kalıcı Alman etkisinin temeli atılmıştır. Kurumlar aracılığıyla Alman misyonerler sadece sosyal hizmet sunmamış yerel halkla kurdukları ilişkiler, sağladıkları maddi ve manevi destekler ile öğrencilerin farklı merkezlere nakilleri üzerinden uluslararası bir eğitim ağı inşa etmiştir. Maraş’taki Ermeni nüfus, bu süreçte misyonerlerin kültürel ve siyasi nüfuzunu genişletmede stratejik bir hedef olarak belirlenmiş, okullar ve eytamhane aracılığıyla Ermeni çocukların yerel toplumda Alman etkisi altında yetişmesi sağlanmıştır. Böylece eğitim ve mesleki yetiştirme faaliyetleri, yalnızca bireysel gelişim ve toplumsal katılımı desteklememiş aynı zamanda Alman misyonerlerin bölgedeki siyasi, kültürel ve ekonomik hedeflerini bütüncül biçimde pekiştirmiştir.
Anahtar kelimeler: Osmanlı Devleti, Maraş Sancağı, Eğitim, Almanya, Okul, Eytamhane
APA 7th edition
DUMANOGLU, s.C. (2025). Osmanlı Döneminde Maraş’taki Alman Eğitim Kurumları ve Eytamhanesi Üzerine Bir İnceleme. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(3), 235-246.
Harvard
DUMANOGLU, s. (2025). Osmanlı Döneminde Maraş’taki Alman Eğitim Kurumları ve Eytamhanesi Üzerine Bir İnceleme. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(3), pp. 235-246.
Chicago 16th edition
DUMANOGLU, sevim CEYLAN (2025). "Osmanlı Döneminde Maraş’taki Alman Eğitim Kurumları ve Eytamhanesi Üzerine Bir İnceleme". Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 3 (3):235-246.
Kaynakça
Arşiv kaynakları
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA);
Dahiliye Kalemi İdare Evrakı (DH.İD.),
Dahiliye Kalemi, Defterler Evrakı (DH.SAİDd…),
Dahiliye Nezareti Kalemi, Muamelat Evrakı (DH.TMIK.M.),
Dahiliye Nezareti Kalemi, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ.),
Dahiliye Nezareti, Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT.),
Hariciye Nezaret Kalemi, Tahrirat Evrakı (HR. TH.),
Sadaret Kalemi, Mühimme Kalemi Evrakı ( A.MKT.MHM.),
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.),
Yıldız Kalemi, Umumi Evrakı ( Y.PRK.UM.).
Ali Rıza Sarıfakıoğlu Aile Arşivi, Maraş Eytamhanesi ile ilgili belgeler, 2016.
Araştırma-İnceleme Eserler;
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, 2007.
CANYAŞ Hüseyin-Canyaş F. Orkunt, “Osmanlı’dan Günümüze Misyonerlerin Kültürel Alandaki Faaliyetleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 31, 2012
ÇABUK, Mustafa, 1875–1925 Yılları Arasında Adana, Antakya, Antep, Maraş ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları, (T.C. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kahramanmaraş, 2013.
ÇABUK, Mustafa, Maraş’ta Misyoner Faaliyetleri ve Misyoner Okulları, Ukde Yayın, Kahramanmaraş, 2008
DOĞAN, Ayhan, “Maraş’ta Misyonerlik Faaliyetleri (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XX. Yüzyılın Başlarında)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 11, 2004
DOĞAN, Ayhan, “Osmanlı Devleti’nde Alman Kültürel Yayılmacılığı: Maraş Örneği”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S. 2 (2014).
GÜMÜŞALAN, Nermin, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Maraş (1908-1938), Kahramanmaraş Belediyesi Kültür Yay., 2014, Kahramanmaraş.
GÜNAY, Nejla, “Cumhuriyet Öncesinde Maraş’taki Yabancı Okullar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 22, sayı 64-65-66 (Kasım 2006) .
GÜNGÖR, Güngör, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul ,1999
HAYDAROĞLU, Polat İlknur, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
KARBİ, Bilge, “Hugo Grothe’nin Birinci Dünya Savaşı Sırasında Hazırladığı Eserlerde Osmanlı İktisadi Modernleşmesi Üzerine Görüşler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 19, ‘Savaş ve Bilim’ Özel Sayısı
KERR, Stanley E., The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919–1922. Introduction by Richard G. Hovannisian, Albany: State University of New York Press, 1973,
KIESER, Hans Lukas, Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev. Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
KILIÇ, Sezen, “Alman Okullarında Osmanlı’ya Karşı Yetiştirilen Ermeni Çocukları”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 20-21, Kış 2005 – İlkbahar 2006, erişim: https://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=399 (E.T. 23.09.2025).
KILIÇ, Sezen, Türk-Alman İlişkileri ve Türkiye’deki Alman Okulları (1852’den 1945’e Kadar), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika Misyoner Okulları, İstanbul, 1989
Mahmut Cevat İbni Şeyh Nafi, Marif-i Umumiyye Nezareti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrâatı, Haz. M. Ergün vd.) Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
MUTLU, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayın İstanbul 2005.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İletişim Yay. , İstanbul, 1998.
ÖZCAN, Tuğrul, Merkezî ve Modern Eğitim Kapsamında Osmanlı Gayrimüslim Cemaat ve Yabancı Okulları, Gece Kitaplığı, Ankara, 2007.
SEZER, Ayten, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara,1999, C. 16, Özel Sayı.
ŞİMŞEK, Muttalip, Osmanlı Devleti’nde Alman Yetimhaneleri (1860-1921), History Studies, Vol 8, Issue 3, 2016
ŞİMŞİR, Bilal, “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermenilerle İlişkileri Sempozyumu, Ankara, 1985.
ŞİŞMAN, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarından Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Ankara, 2006.
UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişimine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1964
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, Ankara, 1987.
VAHAPOĞLU, M. Hidayet, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1990.
