Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2025, Clt. 3(3) 196-213
Kur’ân’ın Ceza Hukukuna Makâsıdî Yaklaşım: Adâlet, Caydırıcılık ve Toplumsal Islah İlkeleri
ss. 196 - 213
Yayın Tarihi: Aralık 30, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 0/0 | İndirilme Sayısı: 0/0
Özet
İslam ceza hukuku, bireyin haklarını korumayı, toplumda huzur ve güven ortamını tesis etmeyi ve suçları önleyici bir sistem geliştirmeyi hedefler. Makâsıdü’ş-Şerîa, İslâm hukukunun gayelerini ele alan bir disiplin olarak, ceza hukukunun adâlet, caydırıcılık ve ıslah ilkeleri açısından değerlendirilmesine imkân tanır. Adâlet ilkesi, suç ve ceza dengesini koruyarak, masumiyetin gözetilmesi ve aşırılıklardan kaçınılmasını gerektirir. Kur’ân, cezaların infazında adâletin gözetilmesini zorunlu kılarak, herhangi bir aşırılığa veya keyfiliğe izin vermemektedir. Kur’ân’ın belirlediği cezalar, suç oranlarının düşürülmesi ve toplumun genel güvenliğinin sağlanması açısından caydırıcı bir nitelik taşır. Ancak bu cezaların uygulanması, hukukun genel ilkeleriyle uyumlu ve toplumsal dengeleri gözeten bir anlayışla gerçekleşmelidir. Kur’ânî hükümler, cezanın sadece bir infaz aracı değil, aynı zamanda bireyin ve toplumun ıslahına yönelik bir eğitim mekanizması olarak değerlendirilmesini öngörmektedir. Bu doğrultuda, affetme, tövbe kapısını açık tutma ve iyileştirme süreçleri, İslâm ceza hukukunun temel unsurları arasında yer almaktadır. Bu makale, Makâsıdü’ş-Şerîa perspektifinden Kur’ân’ın ceza hükümlerinde adâlet, caydırıcılık ve toplumsal ıslah ilkelerini ele almaktadır. Çalışmada, döküman analiz yöntemi kullanılarak İslâm hukukunun temel kaynakları olan Kur’ân ve Sünnet bağlamında ceza hükümlerinin makâsıd eksenli yorumu incelenmiştir. Kur’ân’ın ceza hükümleri, Makâsıdü’ş-Şerîa çerçevesinde adâleti sağlamak, suçları caydırmak ve toplumu ıslah etmek gibi temel amaçlara yöneliktir. Bu hükümler, bireyin haklarını koruyarak toplumda huzur ve güven ortamı oluşturmayı hedefleyen bir yapı sunar. Söz konusu ilkelerin birbirleriyle nasıl bir denge içerisinde ele alındığını ortaya koyarak, İslâm ceza hukukunun dinamik yapısını ve toplumsal düzen üzerindeki etkilerini daha iyi anlaşılması hususunda literatüre katkı sağlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kur’ân, Makâsıdü’ş-Şerîa, Adâlet, Caydırıcılık, Islah
APA 7th edition
ozyigit, m. (2025). Kur’ân’ın Ceza Hukukuna Makâsıdî Yaklaşım: Adâlet, Caydırıcılık ve Toplumsal Islah İlkeleri. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(3), 196-213.
Harvard
ozyigit, m. (2025). Kur’ân’ın Ceza Hukukuna Makâsıdî Yaklaşım: Adâlet, Caydırıcılık ve Toplumsal Islah İlkeleri. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(3), pp. 196-213.
Chicago 16th edition
ozyigit, mustafa (2025). "Kur’ân’ın Ceza Hukukuna Makâsıdî Yaklaşım: Adâlet, Caydırıcılık ve Toplumsal Islah İlkeleri". Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 3 (3):196-213.
AYKUL, Abdullah, “Cezalandırmanın Amacını İzah Eden Teorilerin İslam Ceza Hukundaki Tezahürü”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, C:36, S:1, Aralık 2022, s. 13-24.
ATEŞ, Üveys, “İslam Hukukunda Cezalandırmada Gözetilmesi Gereken Esaslar”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C:8, S:2, Aralık 2021, s. 411-434.
BARDAKOĞLU, Ali, “Ceza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 7, İstanbul 1993, s. 470-478.
BECCARİA, Cesare, Suçlar ve Cezalar Hakkında, trc. Sami Selçuk, İmge Kitabevi, Ankara, 2010.
BOYNUKALIN, Ertuğrul, “Makâsıdü’ş-Şeriâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 27, Ankara 2003, s. 423-427.
BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahihi’l-Buhârî, thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tûg en-Necât, 1422.
BÛTÎ, Muhammed Saîd Ramazan, Davâbıtu’l-maslaha fi’ş-şerîati’l-İslamiyye, Beyrut-Lübnan, 1422.
ÇALIK, Ethem, “İlkel Topluluktan Modern Topluma Geçiş Sürecinde Ceza-Adalet İlişkisi”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, S:1, 2016, s. 111-130.
DİRİK, Mehmet, Tûfî'ye Göre İslâm Hukuk Metodolojisinde Maslahat, Tibyan Yayınları, İzmir, 2012.
DÖNMEZ, İbrahim Kâfi, “Maslahat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C: 28, Ankara 2003, s. 79-94.
ERDEM, Suat, “İslam Hukuku’nda Cezalarda Gözetilen Amaçlar, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1997.
ERDOĞAN, Suat, Kur’ân Sünnet Işığında Suç Ceza Uygunluğu, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
GAZZALİ, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, Mustasfa min İlmi’l-Usûl, Beyrut, 1324.
GÜRİZ, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara, 1987.
HAFIZOĞULLARI, Zeki, Ceza Normu-Normatif Bir Yapı Olarak Ceza Hukuku Düzeni, Ankara, 1987.
HASANOVA, Samire, “İslam Ceza Hukukunda Maslahat Prensibi Açısından Cezalar ve Cezanın Şahsiliği İlkesinin Değerlendirilmesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, 2017, s. 89-111.
HASANOVA, Samire, “Modernleşme Sürecinde Maslahat Tartışmaları Bakımından Makasıd Konusu”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Elmi Mecmuası, S:9, Nisan 2008, s. 353-366.
HATEMİ, Hüseyin, Hukuk Devleti Öğretisi, Gümüş Basımevi, İstanbul, 1989.
Işık, Şemsettin, “Kur’an’da Adalet ve Evrensel İlkeleri”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 23, Haziran 2024, s. 145-170.
İBN ÂŞÛR, Muhammed et-Tâhir, Makâsıdü’ş-Şeriati’l-İslâmiyye, thk. Muhammed Habib İbn Havvac, Vezâratü’l-Evgâf ve’l-şuûni’l-İslâmiyye Yayınları, Katar, 1425/2004.
İBN ÂŞÛR, Muhammed et-Tâhir, Makâsıdu’ş-Şeriati’l-İslamiyye, eş-Şeriketü’t-Tunisiyye, Tunus, 1985.
İBN MÂCE, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, Sünen İbn Mâce, thk. Şuayb Arnavût- Âdil Mürşid- Muhammed Kâmil Gurrah Belulî – Abdüllatîf Hazerallah, Dâru’l-risâleti’l âlemiyye, 1430/2009.
KAYA, Ali, “İslâm Hukukuna Göre Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak İhkâk-ı Hak”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C:23, S:23, 2007, s. 115-133.
KARÂFÎ, Bedrüddîn Muhammed b. Yahyâ b. Ömer, Tenkîhu’l-Fusûl, el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 1993.
KURT, Semiha, İslam Ceza Hukukunda Masumiyet Karinesi (Modern Hukukla Mukayeseli) , (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2023.
MÂVERDÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, Matbaatu Mustafa el-Bubi el-Halebî, Mısır, 1996.
MERAJ, Ahmed, “The Concept of Crime and Punishment in Islam”, International Journal of Humanities and Social Science Research, C:4, S:5, Eylül 2018, s. 27-34.
MUHAMMED, Ebu Zehra, el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhı’l-islâmî, Kahire 1998.
PEKCAN, Ali, “Makâsıd Teorisinin Temel Parametleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S: 3, 2004, s. 113-142.
SUİÇMEZ, Yusuf, “Maqāsidu’s-Shari’a Thought And Its Potentıal Contribution To The Development Of Basic Human Rights And Freedoms”, International Symposium on Common Values, (Ed.Yunus İbrahimoğlu vd.) Töyev, Ankara, 2017, s. 10-17.
SUİÇMEZ, Yusuf, “Mekâsıdu’ş-şerî’a Düşüncesinin Hadis Tenkidi ve Yorumuna Etkileri”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, C:8, S:2, Aralık 2022, s. 110-132.
ŞÂTIBÎ, Ebu İshak İbrahim b. Musa, el-Muvâfakât fî Usûlü’ş-şerîa, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y.
TİRMİZİ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk, Sünen et-Tirmizî, thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf, Dâru ‘l Ğarbu’l-islâmiyye, Beyrut, 1998.
UDEH, Abdulkadir, et-Teşriu’l-Cinai’I-İslaml Mukarinen bi’l-Kanuni’I Vad’i, Dârü’t-Türas, Kahire, 1977.
YILDIRIMER, Şahban, “İslam Hukuku ve İktisat Felsefesinde Değer Yargısı Olarak Adalet”, İslam Ekonomisi ve Finans Dergisi, S:1, 2017, s. 71-88.
YILDIZ, Kenan, “İslam Ceza Hukukunda Had Cezalarında Suçun İspatı Açısından Hâkimin Yetkileri ve Şahıslara Tanınan Haklar”, Türkiye Araştırmaları Dergisi, C:8, S:2, Haziran 2024, s.206-226.
YİĞİT, Yaşar, “İslâm Ceza Hukukunun Kanunilik İlkesi ve Kanunu Bilmemenin Cezalara Etkisi”, Diyanet İlmi Dergi, C: 36, S:1, 2000, s.55-84.
YÖRÜK, Abdülhak Kemal, Hukuk Felsefesi Dersleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1952.
