Derleme Makalesi    |    Açık Erişim
Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2025, Clt. 3(1) 42-58

Osmanlı Son Dönemi Maraş Sancağına Kafkasyalı Çerkes ve Çeçenlerin İskanı (1864-1915)

Mustafa Edip Çelik - Recep Çelik

ss. 42 - 58   |  DOI: https://doi.org/10.29329/akalid.2025.1127.4

Yayın Tarihi: Nisan 29, 2025  |   Görüntüleme Sayısı: 4/1   |   İndirilme Sayısı: 5/2


Özet

Rusya’nın yayılmacı siyasetinin bir sonucu olan Kafkasya’ya hâkim olma düşüncesi, iki aşamada gerçekleşmiştir. Bunlardan ilkini 1774 Küçük Kaynarca antlaşması ile tatbik ederken, 1829 yılında Edirne antlaşması ile Kafkasya’ya tamamen hâkim olmuştur. Kafkasya halkı bu süreçte çetin mücadeleler vermişse de Rusya’nın yayılmacı faaliyetlerinin önüne geçememiştir. Tarihler 1859’u gösterdiğinde Kafkasya bölgesinde askeri mücadele son bulmuş, Kafkas halkları için zor günler başlamıştı. Rusya Kafkasya bölgesine hâkim olduktan sonra, asimilasyon, baskı, şiddet ve kıyımlarla Kafkas halklarını yıldırma politikası uygulamıştı. Baskı ve şiddete uzun süre direnç gösteremeyen Kafkasyalı kavimler, çareyi tarihi ve dini bağları olan Osmanlı Devletine göç etmekte bulmuştu. Kafkasya bölgesinden Osmanlı topraklarına 1859 yılında başlayan göç hareketleri 1920 yılına kadar devam etmiş, göçler sonrası binlerce Kafkasyalı ata topraklarını terk etmişti. Osmanlı topraklarına kara ve deniz yoluyla gelen bu kavimler için çeşitli iskân sahaları tevdi edilmişti. Adana bu iskân sahalarından birisi olup; Kafkasyalı Çerkes ve Çeçen kavimlere ev sahipliği yapmıştı. Mamafih Kafkasyalı kavimler iklimsel faktörlerinde etkisiyle Adana bölgesinden ayrılmak istemiş ve 1861-1915 yılları arasında müstakil olarak Maraş ve köylerine göç etmişti.

Anaktar kelimeler: Göç, İskân, Kafkasya, Çerkes-Çeçen, Maraş


Bu makaleye nasıl atıf yapılır

APA 7th edition
Celik, M.E.C.-.R. (2025). Osmanlı Son Dönemi Maraş Sancağına Kafkasyalı Çerkes ve Çeçenlerin İskanı (1864-1915). Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(1), 42-58. https://doi.org/10.29329/akalid.2025.1127.4

Harvard
Celik, M. (2025). Osmanlı Son Dönemi Maraş Sancağına Kafkasyalı Çerkes ve Çeçenlerin İskanı (1864-1915). Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(1), pp. 42-58.

Chicago 16th edition
Celik, Mustafa Edip Celik - Recep (2025). "Osmanlı Son Dönemi Maraş Sancağına Kafkasyalı Çerkes ve Çeçenlerin İskanı (1864-1915)". Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 3 (1):42-58. https://doi.org/10.29329/akalid.2025.1127.4

Kaynakça

    KAYNAKÇA

    Arşiv Belgeleri

    Cumhurbaşkanlığı Arşivi Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi

    BOA. DH MKT, 1480/14, H. 10 C.evvel 1305/ M. (24 Ocak 1888).

    BOA. BEO, 3153/236473, H. 18 Şaban 1325/ M. (26 Eylül 1907).

    BOA. DH.TMIK.M., 18/13, H. 2 C.evvel 1314/ M. (9 Ekim 1896).

    BOA, Y. MTV, 8/45, H. 01 R.evvel 1299/M. (21 Ocak 1882).

    BOA, Y. MTV, 2/11, H. 15 Şaban 1296/ M. 0(2 Eylül 1879).

    BOA. A.MKT.MHM, 223-7, H. 14 Zilhicce 1277/ M. (23 Haziran 1861).

    BCA. T.İGM., 272.0.0.12. Muhacirin 45_77_12_1. (18 Ağustos 1925).

    BCA. T.İGM., 272.0.0.12. Muhacirin 45_77_12_2. (18 Ağustos 1925).

    Kitaplar

    BERZEG, S. E, Kafkasya ve Çerkesler Bibliyografyası, Nart Yayıncılık, Samsun, 1996.

    BİCE, H, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, TDV Yayınları, Ankara, 1991.

    Bilge Adamlar Kurulu, Kafkasyadaki gelişmeler ve Türkiye, rapor no 60, İstanbul, 2014.

    DOĞAN, A, Çanakkale’den Cumhuriyet’e Maraşlı Şehitler, Berikan Yayınevi, Ankara, 2014.

    GÜNDOĞDU, R, Arşiv Belgeleri Işığında Kırım ve Kafkas Göçleri, Uluslararası Göç Sempozyumu (2005), Zeytin Burnu Belediyesi Yayını, İstanbul, 2005.

    AVCI, T , XVI. Yüzyıldan Günümüze Kahramanmaraş İlinde Kır Yerleşmelerinin Gelişimi ve Dönüşümü, (T.C. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora tezi). Kahramanmaraş, 2023.

    ÇELİK, R,, Maraş Bölgesine Kafkasyalı Kavimlerin İskânları (ÇerkesÇeçenler), T.C Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.

    KANAT, S, Osmanlı Devleti'ne Yapılan 1864 Kafkas Göçü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. 2011

    HABİÇOĞLU B, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Nart Yayıncılık, İstanbul 1993.

    YANAR,S, Türk Rus ilişkilerinde gizli güç Kafkasya, Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2002.

    Makaleler Dergiler

    ASAN, H., Devlet, “Aşiret ve Eşkıya Bağlamında Osmanlı Muhacir İskân Siyaseti (1860-1914)”, Göç Araştırmaları Dergisi, Cilt.2, Sayı.3, 2016, ss. 34-61.

    BAGIRAY, M. – ALTUN, Ş.N.,( 2018) , Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve Biga YöresineYerleşimler,http://www.asagidemirci.net/proje.pdf, (E.T:09.08.2018)

    COLARUSSO J., Kocsav Prometus, Çerkesler,( 2016) Edebiyat İndeks Sayfası, 2011, ,http://www.circassiancenter.com/cc.turkiye/edebiyat/efsaneler/064_prometheus.htm. (E.T:09.08.2016)

    ÇAĞLAYAN, S, “Göç Kuramları, Göç ve Göçmen İlişkisi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İlke), Sayı.17, 2006, ss 67-91

    DEMİRTAŞ, M, ” Kırım savaşı ve 93 harbi süresince Osmanlı memleketine gelen göçmenlerin sevk ve iskânları”, Atatürk üniversitesi Türkiyat araştırmaları enstitüsü dergisi, Sayı.41, 2009, ss.215-238.

    ………………., Osmanlıya Gelen Kırım ve Kafkasya Göçmenlerinin Sorunları, Bilig Dergisi, Sayı. 57, 2011, ss.17-44

    ERKAN, S. “Sürgün Olgusuna Analitik Yaklaşım ve Çerkes Sürgünü Örneği”, Nart Dergisi, Sayı.43, 2005, ss.3-64.

    Jineps Gaztesi, (1 Aralık 2021),.https://jinepsgazetesi.com/2021/12/kuzeybati-kafkasyanin-konut-yerlesim-kompleksi/, (E.T:09.08.2024).

    KOÇAK, Y., - TERZİ E., (2012)., Türkiye’de Göç Olgusu, Göç Edenlerin Kentlere Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri, Kafkas Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.3, Sayı.3, ss.163-184.

    KOVACIK, F., ESER, M., (2010), “ Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler (Sivas ili örneği)”, zeithschrift für die welt, Sayı.2, s.188-196.

    KUŞHABİYEV, A., (2004), “21 Mayıs Sürgünü”, Nart Dergisi, Sayı.21, ss.4-80, Ankara

    ÖZKİRAZ, A. ve ÇETİN, M, “1864 Çerkes Sürgünü Sonrası Anadolu’da Çerkes İskânı ve Osmanlı Devleti’nin Göçmenlere Karşı Politik Tutumu”. TESAM Akademi, Temmuz, Göç ve Mülteciler Özel Sayısı, Cilt 2. Sayı.2, 2015, ss.9-28.

    ÖZTÜRK, A. - TOPRAK S, Kafkasya’dan Muş Yöresine Göçler ve Göçmenlerin İskânı (1856-1905), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, , Sayı.43, 2018, ss.437-458.

    PARLAK, B, Kafkasya’dan Anadolu’ya 19. Yüzyıldaki Çerkes Göçlerinin Sosyo-Ekonomik Analizi, Türk İdare Dergisi, Sayı.91 no:488, 2019, ss.469-494.

    PAŞAOĞLU, D. D, Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı, History Studies A Tribute to Prof. Dr. Halil Inalcık Cilt. 5, Sayı.2, 2013, ss.348-387

    Azerbaycan'da, Hazar Denizi kıyısında bir yarımada. Güneybatı kıyısında Bakü’nün bulunduğu yarımada, 1.025 km2 dir. Bknz: Erişim Tarihi: Https://www.Dersimiz.Com/Bilgibankasi/Apseron-Yarımadası-Hakkında-Bılgı-2183, (E.T:09.08.2018)

    SATIŞ, İ, ”Kırım Savaşından Sonra Anadolu’ya Göçler e Şanlıurfa Yöresine İskânlar”, Türk Dünyası incelemeleri Dergisi, Cilt.12, Sayı.1, 2012, ss.517-531.

    Taman yarımadası, şimdinin Rusya-Krasnodar Kray topraklarını kapsayan bir yarımadadır. Kuzeyinde Azak denizi (en eski adı Meot Denizidir.),Batısında Kerç Boğazı, Güneyinde de Karadeniz bulunur. Bknz: Erişim Tarihi: http://www.cerkes.net/serbest-alan/taman-yarimadasi-t14946.html,(E.T:09.08.2018)

    TAŞ K. Z, Kafkasya’dan Maraş ve Civarına Göçler, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, Cilt.1, Kahramanmaraş, 2004, ss.465-472.

    YILMAZ Ö, “1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor”, Mavi Atlas, Sayı.3, 2014, ss.133-156.

    Röportajlar

    ALAGÖZ, Mahmut T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Alt Üst Soy Belgesi, dökümü, 14.10.2018

    TARAKÇI Yemuz Beyazıt, , Gazeteci Spiker, Radyo Yayıncısı, Göksun Kara Ahmet Köyü, Yaş 62, 07.25.2018 Görüşme

    ALTUNBAY Emin, Kahramanmaraş Çardak Köyü 1970 Doğumlu MEB’de Öğretmen, 1970 Görüşme, 27.05.2019;

    BİLGİÇ Mahir, Çiftçi Emeklisi, 101 Yaşında, 1918 Kahramanmaraş Tahirbeğ Köyü Doğumlu Görüşme, 28.05.2019

    ALKIŞ Atilla Mutlu, Kafkas Dernekleri Federasyonu Başkanlığı Yönetim Kurulu Üyesi, 1963 Göksun Yantepe Köyü Doğumlu, Görüşme, 27.05.2019,

    ÇINGI, Hikmet, Dağıstanlılar Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve MEB’te Öğretmen, 1963 Ortatepe Doğumlu Görüşme, 26.05.2019

    http://uyg.tsk.tr/SehitYakini_Kullanici/AmacKapsam.aspx, (E.T:28.05.2019).

    ARSLAN, Hikmet , Kahramanmaraş Kafkas ve Kültür Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Özgün Araştırmacı, Görüşme, 28.05.2019

    AYDEMİR, Selahattin, 1962 Göksun Fındık Doğumlu Görüşme, 28.05.2019.

    AYDEMİR, Hakan, Kahramanmaraş Kuzey Kafkas Kültür ve Sanat Derneği Başkanı, Görüşme, 28.05.2019