Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2024, Clt. 2(3) 22-50
Korgan'daki Tarihi Çeşmeler
ss. 22 - 50 | DOI: https://doi.org/10.29329/akalid.2024.1084.2
Yayın Tarihi: Aralık 31, 2024 | Görüntüleme Sayısı: 12/23 | İndirilme Sayısı: 16/29
Özet
Su, yaşam kaynağı ve insanlar için göze çarpan bir ihtiyaçtır. Beden temizliği ve dini ritüellerin gerekliliği tarih boyunca hem su yapılarını hem de su ile ilgili diğer bileşenler açısından önemli kılmıştır. Çeşmeler, farklı coğrafyalar ve dönemlerde, farklı mimari üsluplarla, plan ve cephe özellikleriyle her dönemde tercih edilerek inşa edilmişlerdir. Bu tarihi çeşme mimarisinin kısa dönemlerine değinildikten sonra Korgan'da bulunan tarihi üç çeşme incelenmiş, mimari ve olanaklar açısından ele alınmıştır. Genel olarak Korgan'daki tarihi çeşmeler, Osmanlı'nın son dönemi ile erken Cumhuriyet'in özelliklerine ait yapılardır. Ağa Çeşmesi (XX. yy başları), Şükrü Efendi Çeşmesi (1335/1916-17), Mektep Çeşmesi (1346/ 1927-28), (1930) yıllarına tarihlenmektedir. Çeşmelerden ikisi depolu (hazneli) olup biri depodur. Ağa Çeşmesi'nden çürük sadece yalağı yaşamış olup mektep çeşmesi ise akar vaziyette değildir. Şükrü Efendi Çeşmesi akar vaziyettedir. Korgan'da bulunan tarihi çeşmelerin doğal ve beşerî sebeplerle tamamen ortadan kaldırılmasından belgelendirilmesi. Bu formatta, kaydedilen bir eserin fotoğrafları çekilmiş ve kayıtları çıkarılmıştır. Ayrıca çeşmelerin gelişiminin yerlerini belirlemek için benzer örneklerle değerlendirme ve karşılaştırma işlemlerine gidilmiştir.
Anaktar kelimeler: Çeşme, Korgan, Sivil mimari, Su mimarisi, Tarihi.
APA 7th edition
Bayrak, H. (2024). Korgan'daki Tarihi Çeşmeler. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 2(3), 22-50. https://doi.org/10.29329/akalid.2024.1084.2
Harvard
Bayrak, H. (2024). Korgan'daki Tarihi Çeşmeler. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 2(3), pp. 22-50.
Chicago 16th edition
Bayrak, Halis (2024). "Korgan'daki Tarihi Çeşmeler". Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2 (3):22-50. https://doi.org/10.29329/akalid.2024.1084.2
Araştırma Eserler
ACAR, Mustafa, Tarihi Safranbolu Çeşmeleri, Safranbolu Hizmet Birliği Kültür Yayınları, Karabük 2008.
ACAR, Türkan, “Kemeraltı Çarşısındaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Ögeleri Açısından İrdelenmesi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.30, S.1, 2012, s. 1-18.
ACAR, Türkan, Uşak Çeşmeleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, C. 7, S.1, 2018, s. 607-640.
ARSEVEN, Celal Esad, “Çeşme”, Sanat Ansiklopedisi, C.1, 1950, s. 488-491.
ALTIER, Semiha, “Osmanlı Sanat’ında İbrik Tasvirleri ve İkonografisi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 26, 2019, s. 149-202.
ASLANAPA, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 1986.
BAYHAN, Ahmet Ali, Geçmişten Günümüze Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camileri, (Ed. Ahmet Yuka, vd.) Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Ordu 2019.
BAYRAK, Halis, “Ordu-Korgan Hacı Kadızâde Bekir Efendi Konağı” ODÜSOBİAD, C.12, S.1, Ordu 2022, s. 97-118.
BAYRAK, Halis, “Ordu-Korgan Müftü Mehmet Sait Efendi Konağı”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 100.Yılı Anısına Danişmendli Havzasında Kültür ve Tarih Ordu, (Ed. Sadullah Gülten vd.), Fenomen Yayıncılık, Ordu 2024, s. 425-447.
BAYRAKTAR, Mehmet Sami, Samsun’da Türk Devri Mimarisi, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2016.
CAN, Hüseyin, Bolu ve Yöresinde Bulunan Tarihi Çeşmeler, (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2015.
CİRTİL, Saim, “Denizli Çivril Su Yapıları”, Uluçam Armağanı, Ankara 2008.
ÇETİN, Yusuf, “Sakarya Çeşmeleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S.14, 2008, s. 125-132.
DENKTAŞ, Mustafa. Karaman Çeşmeleri, Kıvılcım Yayınları, Kayseri 2000.
DENKTAŞ, Mustafa, “Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C.7, Ankara 2002, s. 872-877.
EMİROĞLU, Kudret, Trabzon Vilayeti Salnamesi 1888, Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Emek Ofset, C.13, Ankara 2002.
ERÇAĞ, Beyhan, “İstanbul Su Mimarisinde Yapı ve İşlevleriyle Çeşmeler”, İlgi Dergisi, İlgi Yayınları, S.49, İstanbul 1987, s. 2-5.
EYİCE, Semavi, “Çeşme” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8, 1993, s. 277-288.
GEYİK, Gül, İzmir Su Yapıları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2007.
GÖKTAŞ KAYA, Lütfiye, Taht ve Eğlence Sahneli Anadolu Şamdanları, Sanat Tarihi Dergisi, C. 14, S.1, 2005, s. 8-42.
GÖKTAŞ KAYA, Lütfiye- Elif Özdemir, “Yerel Mimarlık Örneği Olarak Safranbolu Köy Çeşmeleri”, Sanat Tarihi Dergisi, C. 29, S.1, 2020, s. 97-131.
GÜR, Fatma, Kastamonu Çeşmeleri, (Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karabük 2019.
KARADEMİR, Murat, Edirne Çeşmeleri, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2007.
KARASU, Gülay, Afyon Çeşmeleri, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006.
MUTLU, Mehmet, Konya’da Su Mimarisi, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi I. Cilt), Van 2014.
ÖDEKAN, Ayla, “Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme”, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları, 1992, s. 281-286.
ÖDEKAN, Ayla, “Ahmed III. Sebili ve Çeşmesi”, İstanbul Ansiklopedisi, C.1, İstanbul 1993, s. 116-117.
ÖNGE, Yılmaz, “Vakıf Müessesinde Su ve Önemi”, Birinci Vakıf Haftası, Ankara 1983.
ÖNGE, Yılmaz, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
ÖNGE, Yılmaz, “Anadolu Beylikler Döneminin Çeşme, Sebil ve Şadırvanları”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Eylül 1989), Ankara, 1997, s. 2.
ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyılda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
ÖZ, Mehmet, “XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi”, Geçmişten Geleceğe Samsun, (Ed. Cevdet Yılmaz), Samsun 2006.
ÖZDEMİR, Mustafa, Bolaman Havzası’nın Coğrafyası, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2002.
ÖZKAN, Haldun, “Kitabeli Erzurum Çeşmeleri”, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, 2018, s. 345-370.
PİLEHVARİAN, Nuran Kara, “Osmanlı Çeşme Mimarisi”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C.12, Ankara 2002, s. 247-251
SOYSALDI, Aysel, “Tekstil El Sanatlarında Su ve İbrik Motifleri”, Hars Akademi, 5, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, 2022, s. 446-454.
SÖZEN, Metin, Türklerde Ev Kültürü, Türk Hava Yolları, İstanbul 2001.
TALİ, Şerife, Ordu İli Tarihi Su Yapıları (Hamam, Çeşme, Kağir ve Ahşap Köprüler), Akademisyen Kitabevi, Ankara 2020.
TANIŞIK, İbrahim Hakkı, İstanbul Çeşmeleri II, MEB Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü Yayını, Ankara 1945.
TANSUĞ, Sezen, “18. Yüzyılda İstanbul Çeşmeleri ve Ayasofya Şadırvanı”, Vakıflar Dergisi S.6, Ankara 1965, s. 102-110.
UÇAR, Hasan, Manisa Çeşmeleri, (Eğe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2009.
ÜNVER, Süheyl, “Edirne’de Mimari Eserlerimizdeki Tabii Çiçek Süslemeleri Hakkında”, Vakıflar Dergisi, S.5, 1962, s. 15-25.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, Hacıemiroğulları Beyliğinden Türkiye Cumhuriyeti’ne Ordu Tarihinden İzler, Kültür Yayını, Baskı Yücem Tanıtım, Ordu 2018.
YOLALICI, Mehmet Emin, XIX. Yüzyılda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1998.
YÖRÜKOĞLU, Ömer, Kayseri Çeşmeleri, Özel Baskı, Kayseri 1987.
Arşiv Kaynakları
Resmî Gazete.
Resmî Gazete.
Ordu Büyükşehir Belediyesi ve Paşaoğlu Konağı Etnografya Müzesi Dijital Arşivi.
Online Kaynaklar
https://cip.tuik.gov.tr/?il=52 (E.T. 04.11.2024)
Sözlü Kaynak Kişiler
Aksoy, Mevlüt, 58, ortaöğretim, esnaf emeklisi.
Aksoy, Salih, 93, okuryazar, esnaf.
Araç, Şaban, 58, ortaöğretim, imam.
Bağu, Mustafa, 91, okuryazar değil, çiftçi.
Korgan, Ömer, 57, lisans, Fatsa Belediyesi yapı kontrol müdürü.
Korgancı, Hüseyin, 60, ilköğretim, esnaf emeklisi.
Korgancı, Mustafa, 58, lisans, Korgan Belediyesi başkan yardımcısı.
Yılmazlı, Sevim, 59, okuryazar, ev hanımı.
