Orjinal Araştırma Makalesi | Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2023, Cil. 1(1) 51-68
Yunus Emre Şiirlerinde “Baş” Sözcüğü Üzerine
Mustafa Büyük
ss. 51 - 68 | DOI: https://doi.org/10.29329/akalid.2023.592.3 | Makale No: MANU-2306-20-0004.R2
Yayın tarihi: Aralık 29, 2023 | Okunma Sayısı: 58 | İndirilme Sayısı: 188
Özet
Yunus Emre, kullandığı kelimeler ve ifade kalıpları, bunlara yüklediği anlamlar ve mecazlar ile Türkçe’nin edebî bir dil haline gelmesine en büyük katkıyı sağlayan mutasavvıf Türk şairidir. Son yıllarda gelişen teknolojinin de etkisiyle nesiller arasında iletişim bağını olumsuz yönde etkileyen gelişmeler çok büyük bir hızla yaygınlık kazanmaktadır. Günümüzde pek çok dilde olduğu gibi Türkçede de kullanım alanı daralmış, anlamı değişmiş, argolaşmış, içi boşaltılmış, unutulmaya yüz tutmuş, artık yalnızca simgelerle ifade edilir olmuş, sözcük ve sözcük öbeklerinin sayısının hızla artmakta olduğu görülmektedir. Bunlardan biri de büyük Türk şairi Yunus Emre’nin eserlerinde millî, manevi sesi, ahengi ve dehasıyla söyleyip yazdığı dizelerinde birbirinden farklı anlamlarıyla isim, sıfat gibi işlevlerle, ustalıkla kullandığı on binlerce sözcükten biri “baş” sözcüğü olmuştur. Bu sözcük Türk dilinde, asırlardır farklı anlamlarıyla sözlü ve yazılı kültürde kullanıla gelmiştir. Günümüzde olduğu gibi yıllar öncesinde Göktürk Yazıtları, Divan-ı Lügatti’t Türk, Kutadgu Bilig gibi Türk dili ve kültürünün başyapıtı eserlerde “baş” sözcüğü çok yaygın olarak karşımıza çıkar. Kıtalara yayılan çok geniş bir coğrafyada, yüz yılların birikimi olarak Bilim, Sanat, Kültür, Dil, Edebiyat, Yönetim, Tasavvuf vb. gibi hayatın hemen her saha veya safhasında pek çok kez “baş” sözcüğü yaygın bir şekilde kullanıla gelmiştir. Türk kültüründe “baş” sözcüğün tarih boyu geniş kullanım alanına rağmen günümüzde anlamı fazlaca bilinmeyen “başın sağalsın” şeklinde bir sözcük öbeği olarak, yalnızca taziye amacıyla çok yaygın ve farklı bir kullanımı vardır.
Anahtar Kelimeler: Türkçe, Yunus Emre, Baş, Sağaltmak, Yara, Taziye
| Bu makaleye nasıl atıf yapılır? |
|---|
|
APA 6th edition Harvard Chicago 16th edition |
| Kaynakça |
|---|
|
AKKUŞ, Mehmet, “Yunus Emre Divanı’nda İbadet” Her Dem Yeniden Doğarız, IV. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Birinci Baskı, Ordu 2018, BƏY, Hadi Həsən, Divan-ü Luğat-it Türk İncelemeleri Divan-ü Luğat-it Türk” den Derlenmiş Etimolojik Sözlük, Təbriz 2005. s.102-104.; https:// www.turuz.com, (E.T. 02. 11. 2021) ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri Boğaziçi Yayınları 23. Baskı İstanbul 1999. ERZİ, Adnan Sadık, “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar I: Yûnus Emre’nin Hayatı Hakkında Bir Vesika, I.”, TTK Belleten, XIV/53 (1950), s.85-89. GÖLPINARLI, Abdülbaki, Yunus Emre-Hayatı ve Bütün Şiirleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları İstanbul, 1941. https://www.antoloji.com/acep-degil-deli-olsa-siiri/?siralama=p (E.T.02.12.2021) https://www.antoloji.com/aklim-basima-gelmedi-siiri/?siralama=p(E.T. 27.11.2021) https://www.antoloji.com/askin-ile-asiklar-yansin-siiri/?siralama=p (E.T.02.12.2021) https://www.antoloji.com/ata-belinden-bir-zaman-siiri/?siralama=p (E.T.02.12.2021) https://www.antoloji.com/dertli-ne-aglayip-gezersin-siiri/?siralama=p (E.T.02.12.2021) https://www.antoloji.com/haktan-gelen-serbeti-siiri/?siralama=p (E.T.02.12.2021) https://www.antoloji.com/tovbe-3-siiri/?siralama=p(E.T.27.11.2021) https://www.antoloji.com/yunus-emre/?sayfa=15 (E.T. 26.11. 2021) https://www.antoloji.com/yunus-emre/?sayfa=15 (E.T. 26.11.2021) https://www.antoloji.com/yunus-emre/?sayfa=17 (E.T. 27.11. 2021) https://www.antoloji.com/yunus-emre/?sayfa=18 (E.T. 27.11. 2021) KAHRAMAN, Abdullah, “Yunus Emre Divanı’nda şeriat, Tarikat, hakikat ve Marifet (Dört kapı)” Yunus’un Sesi, II. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İlk Baskı, Ordu 2016. KILIÇ, Sadık, “Kur’an Semasında Bir Sevgi Abidesi: Yunus Emre”, Her Dem Yeniden Doğarız, IV. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Ordu 2018, s.65-85. KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, İstanbul 1919, (haz. Orhan F. Köprülü), Ankara 1976. KÜÇÜK, Salim, Yunus Emre Dîvânı’nda Söz Varlığı İncelemeleri, I. Baskı, Fenomen Yayınları Ankara 2022 PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1993. C. I. ŞEMSEDDİN, Sâmi, Kamûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 15. Baskı, İstanbul 2006. TATCI, Mustafa, “Yunus Emre” Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, I. Basım, Ankara 2013, 43.Cilt _____, Yunus Emre Dîvânı, H. Yayınları İstanbul, 2020. _____, Yunus Emre Külliyatı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2005, C. II TOGAN, İsenbike, User Hatice Şirin, Yeşiltepe Ahmet “Orhun ve Tonyukuk Yazıtları, Türk Adının Taşa Kazındığı Yer”, NTV Tarih, Sayı: 44. YUNUS, Emre, Güldeste, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990. YUNUS, Emre, Risaletün Nushiyye (Nasihatler Kitabı), Hazırlayan. Ziya Avşar, Eskişehir 2013, Türk Dünyası Kültür Başkenti, Ajansı, l. Baskı, Eskişehir, 2013 YUSUF HAS HACİP, Kutadgu Bilig, Haz. Ersin Osman Söğütlü Lacivert Yayıncılık Antik Dünya Klasikleri: 88, Şark Klasikleri Dizisi: 14. |
