Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 2025, Clt. 3(2) 33-49
Trabzon Ahkam Defterlerine Göre Ünye Kazası
ss. 33 - 49
Yayın Tarihi: Ağustos 24, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 0/0 | İndirilme Sayısı: 0/0
Özet
Ahkâm defterleri, XVII. yüzyıldan itibaren yerel tarih çalışmaları açısından büyük öneme sahip arşiv belgeleri arasında yer almaktadır. Halkın şikâyetleri, merkezin gönderdiği kararlar, Müslim ve Gayrimüslim halkın durumları, hatta kadınların toplumsal hayattaki rolleri gibi pek çok konu bu defterlerde yer almaktadır. Bu yönüyle ahkâm defterlerinin incelenmesi, dönemin askeri, idari durumunun yanı sıra sosyal yapısının ve asayiş durumunun anlaşılmasında önemli katkılar sunmaktadır. Bu çalışma, Trabzon Ahkâm Defterleri’nden elde edilen veriler ışığında Ünye Kazası’nı ele almaktadır. Ünye, Orta Anadolu'yu Karadeniz'e bağlayan ve aynı zamanda Karadeniz kentleri arasında geçiş sağlayan stratejik bir güzergâh üzerinde yer almaktadır. Bölgenin stratejik önemi Türkler tarafından 1313 yılında Bayram Bey’in Ordu ve çevresini fethetmesiyle fark edilmiş, 1428 yılına kadar geçen süreçte ise Osmanlı yönetimi altına girmiştir. Bir iskele kenti kimliğiyle de dikkat çeken Ünye, Orta Karadeniz Bölgesi’nde önemli bir konuma sahiptir. Bu çalışmada, Trabzon Ahkâm Defterleri’nde yer alan Ünye Kazası ile ilgili hükümler incelenmiş; belirli bir tarih aralığında kaza halkının sosyal yaşamı hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Ünye Kazası, Ahkâm Defterleri, Asayiş, Sosyal Hayat
APA 7th edition
USTUN, E.S. (2025). Trabzon Ahkam Defterlerine Göre Ünye Kazası. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(2), 33-49.
Harvard
USTUN, E. (2025). Trabzon Ahkam Defterlerine Göre Ünye Kazası. Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD), 3(2), pp. 33-49.
Chicago 16th edition
USTUN, Emine Sumeyye (2025). "Trabzon Ahkam Defterlerine Göre Ünye Kazası". Akademik Literatür Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (AKALİD) 3 (2):33-49.
Arşiv Belgeleri
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Trabzon Ahkâm Defterleri (A. {DVNS.AHK.TZ.d), nr. 1, 2, 3 ve 4.
Hatt-ı Hümâyun, 478/23392.
D..BŞM.MHF.d..., 13284.
Kitap ve Makaleler
AKTAN, Hamza, “Miras”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 30, Ankara, 2020, s. 143-145.
AKYILMAZ, Gül, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Hukukî Statüsü” Osmanlı Toplum Yapısı ve Millet Sistemi, ed. Nejla Günay, Nobel Yayınevi, İstanbul, 2020, s. 51-140.
AYAN, Ergin, “Ordu Adının Manası ve Mahiyeti”, Orta Karadeniz’de Türk İskanı Bayramlı/Hacıemiroğulları Beyliği, Ed. Sadullah Gülten- Murat Özkan- Mesut Karakulak- Kamil Yavuz, Kültür yayınları, Ordu, 2023, s. 29-40.
AYDIN, Mehmet Akif , “Gasp” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1996, s. 387-392.
BAŞ, Mithat, Ordu Yöresi Tarihi, Ordu Belediyesi Yayınları, Ordu, 2012.
BEŞİRLİ, Mehmet, “Canik Sancağı’nın Tersâne-i Âmire’ye Fatsa Teli ve Ham Kendir Yükümlülüğü (1764-1812)”, Fatsa Yöresi ve Tarihi, C. 1, ed. Sadullah Gülten, Murat Özkan, Mesut Karakulak, Kamil Yavuz, Cevat Erbil, Fatsa, 2023, s. 179-196.
ÇAKIR, Adem, “Osmanlı Devleti’nde İslâm Miras Hukukuna Uymayan Tereke Paylaşımları Üzerine Bir Çalışma”, II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, ed. Fethi Gedikli, C. 1, s. 115-137.
ÇİÇEK, Hikmet, “Trabzon Tarihî Kaynaklarına Katkı: Trabzon Ahkâm Defterleri (1155 1329/1742-1911)”, I. Uluslararası Karadeniz Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ed. Kenan İnan, Deniz Çolak, Trabzon, 2020, s. 435-454.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda İzinname ile Nikah”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 2, İstanbul, 2006, s. 41-60.
EKİNCİ, İlhan, “XIX. Yüzyılın Sonlarında Ordu Kazası’nda Müslim-Gayrimüslim Nüfusu ve İlişkileri”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz 2016, S. 1, s. 55-87.
ERLER, Mehmet Yavuz, “Trabzon Vilayetinde Kanun Kaçakları (1856-1869)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 30, Samsun, 1997, s. 69-98.
EROL, Yasemin Zahide, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti’nde Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak Tahsildarlık Uygulaması”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 39, S. 68, Ankara, 2020, s. 357-391.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Defter”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul, 1994, s. 88-90.
GÜLER, İbrahim, “XVII. Yüzyılda Orta Karadeniz Bölgesinde Eşkıyalık Hareketleri”, Osmanlı Araştırmaları XV, C. 15, S. 5, İstanbul, 1995, s. 187-219.
GÜNAY, Ramazan, “Diyarbekir Ahkam Defterleri ve Muhtevaları”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 45, 2013, s. 290-307.
KAMA, Sezen, “Osmanlı Hukukunda Evlilik Akdi ve Söz Konusu Akdin 1869 Tarihli Tabiiyyet-İ Osmaniyye Kanunnamesine Göre Osmanlı Tabiiyyetine Etkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, S. 1, İstanbul, 2013, s. 673-708.
KARA, Burcu, XIX. Yüzyılda Ünye Kazasında Göçler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu, 2021.
KAZICI, Ziya, “Osmanlılarda Örfi Vergiler ve Bu Vergilerin Kaynağı Olan Örfi Hukuk”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 4, İstanbul, 1986, s. 285-310.
KUNDAKÇI, Sibel Kavaklı, “Osmanlı Mahkemesi: Trabzon Örneğinde (1557-1558)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 27, Güz 2019, s. 43-72.
ÖZ, Mehmet, “Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağı’nda Nüfus (1455-1643)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 1, 1991, s. 173-205.
POYRAZ, Özlem-ÖNER, Merve, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Cinayet ve Yaralama Vakaları: 478 numaralı Ayniyat Katl Defteri Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 73, Kütahya, 2022, s. 114-129.
PUL, Ayşe, Celâli Kaçgunu Celâliler ve Kuyucu Murad Paşa, Gece Kitaplığı, Ankara, 2020.
____, Ayşe, KARAKULAK, Merve, “Tersâne-i Âmire İçin Fatsa Teli ve Kendir Temininde Yaşanan Problemlere Dair Bazı Gözlemler (1700-1750)”, Fatsa Yöresi ve Tarihi, C. 1, ed. Sadullah Gülten, Murat Özkan, Mesut Karakulak, Kamil Yavuz, Cevat Erbil, Fatsa, 2023, s. 197-229.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Ahkam Defteri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 1988, s. 551.
SAYLAN, Kemal, 1868-1914 Döneminde Ordu Kazası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2007.
_______, Kemal, “Ordu ve Giresun Yöresinde Madenler ve Maden İşletmeciliği”, OTAM, S. 25, Bahar 2009, s. 167-182.
SOLAK, İbrahim-TÜRKMENOĞLU, Mehmet Ali “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon'da Görülen asayiş Sorunları ve Bunlar İçin Alınan Tedbirler (XVII. Yy.’ın İkinci Yarısına Ait Şer’iye Sicillerine Göre), Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Çalışmaları Komitesi CIÉPO 22-I, ed. Kenan İnan, Miraç Tosun, Deniz Çolak, Trabzon, 2018, s. 609-623.
SÜMER, Faruk, “Çepni”, TDVİA, C. 8, 1993 İstanbul, s. 269-270;
ŞİMŞEK, Eyyüb, “Şer’iye Sicillerine Göre 18. Yüzyılın Başlarında Trabzon’da Yaralama ve Cinayet Vakaları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S.15, Trabzon, 2013, s. 9-26.
TOPÇU, Tuğba, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Ünye Kazasının Nüfusu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2015.
TÜRKAL, Merve Karaçay, “Trabzon Şer‘iyye Sicillerindeki Nikah Kayıtları (1750-1755)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 48, Ankara, 2020, s. 147-176.
UYGUN, Süleyman, Fransız Seyyahların Gözünden Ordu-Fatsa-Ünye, Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2023.
UZUN, Mustafa Cüneyt-AVŞAR Bilge, “Osmanlı Ekonomisinin Temel Unsurlarının Ekonomik Yaklaşımlar Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 3, Konya, 2019, s. 54-93.
ÜNVER, Mustafa, “Osmanlı’da Eşkıyalık Meselesi ve Sözlü Tarih Işığında Bir Âlim Ailesinin İkamet Macerası”, İslami Araştırmalar Dergisi, S. 29, C.1, Ankara, 2018, s. 108-116.
YAVUZ, Kamil, 16. Yüzyılda Anadolu’da Oğuzların Çepni Boyu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu, 2022.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, Hacıemiroğulları Beyliği’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Ordu Tarihinden İzler, Kültür Yayınları, Ordu, 2018.
_______, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
